Jan Boorsma weet hoe de Koude Oorlog werd beëindigd: “We hadden het niet over politiek, dat deed je niet”

Dr. Jan Boorsma zit aan de keukentafel in zijn woning in Bergen aan Zee. Terwijl hij vertelt, ligt voor hem een mapje met foto’s en documenten die doen denken aan een James Bond-film. Soms lijken zijn verhalen uit een avonturenboek te komen. Door zijn werk bij UNICEF ontmoette hij veel beroemde mensen. Maar er is één kennismaking die hem het meest is bijgebleven. Trots toont hij een zwart-witfoto. “Kijk, hier sta ik en dit is Mikhail Gorbatsjov.”

Mister schoolradio Europe

Jan Boorsma studeerde als een van de eersten af in Onderwijskunde en promoveerde in 1979 in de sociale wetenschappen aan de UvA. Daarnaast werkte hij voor de stichting Nederlandse Schoolradio, waar hij voor de omroepen AVRO en VARA beleidsmatig de lijnen uitzette. Kinderen kregen in die tijd wekelijks via radio-uitzendingen lessen over verschillende onderwerpen.

Door zijn werk bij de radio maakte hij naam in de omroepwereld. Jan werd uitgenodigd om te spreken op allerlei internationale conferenties. Al snel stond hij bekend als ‘mister schoolradio Europe’.

Zijn communicatieve vaardigheden en vriendelijke uitstraling moeten daarna hebben meegespeeld in zijn contact met het European Research Centre. Dit instituut organiseerde internationale conferenties; een soort Nederlandse tegenhanger van het World Economic Forum in Davos.

Tekst gaat verder onder foto.

Het is dan 1995. De Koude Oorlog ligt enkele jaren in het verleden. Het European Research Centre organiseert in Nederland een meerdaagse conferentie met hoofdgast: Mikhail Gorbatsjov.

Gorbatsjov was van 1985 tot 1991 leider van de Sovjet-Unie. ‘Gorbi’, zoals zijn bijnaam luidde, beëindigde samen met de Amerikaanse president Ronald Reagan de Koude Oorlog. Belangrijk in dat proces was het INF-akkoord waarin de wereldleiders besloten hun kernwapens weg te doen.

Jan Boorsma maakt Gorbi gedurende zijn verblijf in Nederland van dichtbij mee en schudt onder andere de hand van diens vrouw: Raisa Gorbatsjova Tijdens het afsluitende diner in de Erasmus Universiteit zit Jan zelfs in een select gezelschap bij de voormalig leider van de Sovjet-Unie aan tafel.

“Wat we toen bespraken?”, Jan denkt na. “Kijk. Je kon het niet over politiek hebben. Dat deed je niet. Dus we spraken over wat hij van de conferentie en Nederland vond. Ook gaf ik zijn tolk, die naast me zat, een compliment over zijn nauwkeurige werk. Belangrijk werk. Zeker in grote internationale kwesties.”

De tolk knikte en Jan vertelt dat hij toen wat dichter bij de Rus ging zitten. “Ik vond het een interessante man, dus ik vroeg: als dat zo is, zat u dan ook bij het gesprekken tussen Reagan en Gorbatsjov in 1986 op IJsland? Waar werd onderhandeld over het inleveren van de hoeveelheid kernwapens?” Weer knikte de tolk.

Jan wil van de tolk weten hoe dat er aan toe ging. “Hij vertelde ze zaten bij elkaar en Reagan begon met de vraag: Waarom schaffen we de kernwapens niet af? Dat leek Gorbatsjov een goed idee. Reagan reageerde stomverbaasd en zei: daar drinken we op.”

“En hup daar werd het eerste glas whisky gedronken. Volgens die tolk zei Gorbatsjov toen: hoeveel kernwapens doen we. Vijftig? Is goed, zei Reagan. En hup daar ging de tweede whisky.” Zo zijn de twee wereldleiders volgens Jan al biedend – en vooral drinkend – doorgegaan. Vele whisky’s verder kwamen ze uit op het inleveren van vijfhonderd kernwapens.

Tekst gaat verder onder foto.

Lang heeft de 81-jarige Jan dit verhaal niet willen vertellen. Het zou voor zowel de tolk als Gorbatsjov nadelig kunnen uitpakken. “Eigenlijk mocht die tolk, zittend aan het diner in Rotterdam, dat verhaal niet met mij delen. Zulke informatie kan zowel hem als Gorbatsjov ernstig schaden. Ik heb het stilgehouden, tot aan de dood van Gorbi in augustus 2022.”

Whisky voor Poetin en Zelensky?

Eerder dat jaar, op 23 februari, rijden Russische troepen de grens met Oekraïne over. Dit is het startpunt van een oorlog die deze week twee jaar aanhoudt. “Ik zie op dit moment niet gebeuren dat Poetin en Zelensky met elkaar om de tafel gaan zitten.”

“Daar is de situatie te slecht voor; een gepasseerd station. Dat had meteen moeten gebeuren na de Maidan-revolutie in 2014. Daar hadden ze een overeenkomst moeten sluiten, en had Poetin zijn stukjes land (Loehansk en Donetsk) kunnen krijgen”, legt Jan uit.

Tekst gaat door onder de foto.

Als je zoekt naar een oplossing, duik dan eens wat meer in de geschiedenis, vindt Jan. “Waarom ontstaan conflicten? Denk eens vanuit de Russische visie om in de geschiedenis te duiken. Je kunt niet zonder reden zeggen: Poetin is geschift. Oké, hij is het misschien wel, maar hij doet dit niet zonder reden. Je moet weten hoe het zit.”

We kunnen volgens Jan Boorsma leren van de geschiedenis: “Van ongeveer 882 tot 1240 had je het Kievse Rijk. De grens toen liep ongeveer tot de rivier Dnjepr, zonder de huidige Russische regio’s Loehansk en Donetsk. Misschien moeten ze verstandig doen en die regio’s toch weer aan Rusland geven. Anders zie ik geen oplossing.”