Jarenlang verkeerde ik in de ietwat naïeve veronderstelling dat de mensen die in het stembureau werkten, ambtenaren waren. Of, op z’n minst, mensen die hiervoor hadden gestudeerd. Pas een paar jaar geleden besefte ik dat iedereen, ik, u, wie dan ook, deze taak mag uitvoeren. Elk mens kan democratiebewaarder worden. En zo belandde ik, samen met een pensionado, een medewerker bij het ministerie van Onderwijs, een projectleider bij de NVWA en een student bedrijfskunde in een gymzaal in hartje Utrecht, waar de klimrekken en skippyballen hebben plaatsgemaakt voor drie stemhokjes en twee stembussen.
We rouleren de taken (paspoortcontrole, stempas scannen, biljetuitgifte, toezicht op de stembus). Het heeft iets kneuterigs, omdat het zo ontzettend mensenwerk is; we scannen slechts de passen met een iPad, maar tellen en noteren alles met de hand. Voor de pauzes maken we een rooster. Want, zo waarschuwt de voorzitter en tevens ouwe rot in het stembureauvak: “Het wordt een lange dag.” Nog nooit is mij zo vaak een goedemorgen, en inmiddels ook goedemiddag gewenst, en laten we de kinderen op deze basisschool niet vergeten, die zonder gene door de ramen naar binnen kijken en zwaaien en met nóg minder gêne hun politieke voorkeur (‘Partij van de Diertjes!’) over het schoolplein scanderen – je moet wat, als je zelf niet mag stemmen.
“Het is een vrolijke dag”, zegt een man die nog net niet huppelend binnenkomt. “Stemmen is toch mooi, zo, met z’n allen hier samenkomen.” “Gemoedelijk, hè”, zegt onze voorzitter, terwijl ze het derde stapeltjes ingeleverde stempassen: wéér vijftig binnen, rond elven zaten we op ruim honderd, de honderdste mocht het potloodje houden, zeiden we, net zoals de 18- en 19-jarigen die voor het eerst mogen stemmen. Een jongen laat zijn moeder een foto maken, duimpje omhoog, biljet in de gleuf.
Er is geen lange rij, vooralsnog – vanavond zal de piek wel komen. “Lekker rustig hier”, zei zo’n beetje elke kiezer die in de ochtend binnenkwam, waarna zo’n beetje elke kiezer worstelde met het stembiljet. Het deed de voorzitter denken aan haar vorige verkiezingen als stembureaulid: “Toen was er een man die er zo chagrijnig van werd dat het niet lukte, dat hij uit woede het stembiljet in één grote prop frummelde. Toen paste het formulier al helemáál niet meer.”
Vooral het weer opvouwen blijkt unaniem wederom een onmogelijkheid, constateren twee vrouwen uit het Verenigd Koninkrijk. Ze wijzen naar hun badge, ze zijn lid van de organisatie Democracy Volunteers, die, zo laat de Kiesraad op de site weten, vandaag tientallen verkiezingswaarnemers door het hele land aan het werk heeft, evenals vier andere organisatie uit de Verenigde Staten, Zuid-Korea, Montenegro en Noord-Macedonië. De vrijwilligers zien in het stemlokaal toe op het stemproces – verloopt alles ‘eerlijk en vrij’?
“Die stembiljetten zijn gigántisch in jullie land”, zei een van de waarnemers. “In de VK is minder keuze, maar dus ook minder vouw-ongemak.”
De vrouwen gaan zeven locaties af in de stad, en vertrekken dan nog naar twee andere, omliggende steden. “Ik ga hier in Utrecht ook nog even naar het stembureau in het Nijntje Museum”, grijnst één van de twee, “dat lijkt me nou een leuke plek.”
Wat ik niet wist: er zijn ook mensen die meerdere keren langskomen als zelfverklaard waarnemer. Eén keer voor het uitbrengen van een stem, en daarna ‘om erop toe te zien dat jullie het allemaal wel goed doen enzo’, aldus een vrouw uit de buurt die in de ochtend al twee keer is binnen komen lopen. Ze controleerde of de stembus, die nog niet in gebruik was, wel écht leeg was voordat wij die op slot deden en in gebruik zouden nemen. “Gewoon”, zei ze, “voor de zekerheid.”
Verder zijn er mensen die al lopend naar het stemhokje nog hardop zweven (‘zo moeilijk, zo moeilijk’), een onwetende enkeling die in de verkeerde gemeente staat, waarna wij moeten uitleggen dat je alleen in je eigen gemeente mag stemmen tenzij je een keizerspas hebt aangevraagd. En er zijn zo nu en dan bekenden van de stembureauleden, waardoor het dus voorkomt dat je als stembureaulid aan je partner of goede vriend vraagt: “Mag ik je legitimatie zien?”
Mini-schakeltjes in onze democratie
We blijven rouleren, pauzeren, we blijven rondjes lopen, want wie te lang achter de lange tafel zit, krijgt het koud, weten we al na een paar uur, al heeft mijn medestembureaulid thuis wat extra truien gehaald en zitten er wel dekentjes in de doos die de gemeente ons gaf, evenals thee, een waterkoker en pepernoten en chips. Hoognodig, want het wordt een lange, lánge dag: om 21.00 uur melden drie extra tellers zich, op de heel drukke stembureaus vier, dan gaat de deur dicht en is het, op alle tienduizend stembureaus in Nederland, een kwestie van die krengen van stembiljetten uitvouwen, tellen, gefocust blijven, tellen, neem anders nog een slokje cola, of liever koffie, tellen, tellen en tellen. En zo vormen wij – vijf mensen die elkaar tot vanochtend niet kenden en al die andere vrijwilligers – allemaal mini-schakeltjes in dat wat wij onze democratie noemen.
